Język niemiecki: rodzajniki - kiedy der, die i das?

Trzeba przyznać, że język angielski jest bardzo inteligentny, jeżeli chodzi o określanie rodzajników. Wystarczy przed rzeczownikami dodać przedimki the/a/an. W języku hiszpańskim rozróżniamy dwa rodzaje - męski "el" i żeński "la". W języku polskim natomiast wcale nie używamy rodzajników, mimo że nasze rzeczowniki mają kilka rodzajów.

Jeżeli chodzi o język niemiecki, którego dotyczy ten post, sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana. Każdy rzeczownik ma swój rodzaj (męski, żeński i nijaki), który określa się odpowiednim rodzajnikiem: der, die lub das.

- rodzaj męski - Maskulinum: rodzajnik "der", np. der Mann - mężczyzna, mąż

- rodzaj żeński - Femininum: rodzajnik "die", np. die Frau - kobieta, żona

- rodzaj nijaki - Neutrum: rodzajnik "das", np. das Kind - dziecko

Te przykłady zgadzają się z językiem polskim, jednakże nie zawsze tak jest, dlatego powstał ten artykuł. Każdy język rządzi się swoimi zasadami.

słońce
język polski - rodzaj nijaki: słońce
język hiszpański - rodzaj męski: el sol
język niemiecki - rodzaj żeński: die Sonne

Najczęściej rodzajników uczymy się na pamięć razem z rzeczownikiem. Jest ich jednak tak dużo, że warto ułatwić sobie naukę i zapamiętać kilka wskazówek.

Rodzaj określimy poprzez: znaczenie i końcówkę rzeczownika

Kiedy używamy (rodzaju męskiego) der?

1. Znaczenie

- dni tygodnia (die Wochentage): der Montag - poniedziałek, der Dienstag - wtorek, der Mittwoch - środa, der Donnerstag - czwartek itd.

- pory dnia (die Tageszeiten): der Morgen - poranek, der Vormittag - przedpołudnie, der Abend - wieczór

- miesiące (die Monate): der Monat - miesiąc, der Januar - styczeń, der Februar - luty, der März - marzec itd.

- pory roku (die Jahreszeiten): der Sommer - lato, der Winter - zima, der Herbst - jesień, der Frühling - wiosna

- nazwy kierunków świata (die Himmelsrichtungen): der Norden - północ, der Süden - południe
- nazwy wiatrów i opadów (die Winde und Niederschläge): der Schnee - śnieg, der Regen - deszcz, der Hagel - grad, der Nebel - mgła

- nazwy marek samochodowych: der Mercedes, der BMW, der Audi itd.

- nazwy alkoholi: der Wodka, der Kognak, der Gin itd.

- typy ziemi i skał: der Granit - granit, der Kies - żwir, der Ton - glin itd. (wyjątki: die Kreide - kreda, die Erde - ziemia)

- nazwy walut: der Dollar, der Rubel, der Euro itd. (wyjątki: die Krone - korona, das Pfund - funt)


2. Końcówka

-ant: der Lieferant, der Emigrant, der Demonstrant, der Elefant itd.

-at: der Demokrat, der Aristokrat itd.

-ent: der Student, der Dozent, der Agent, der Patient itd.

-ist: der Artist, der Realist, der Terrorist, der Polizist, der Pianist itd.

-ling: der Zwilling, der Lehrling, der Schmetterling, der Liebling itd.

-ismus: der Kommunismus, der Terrorismus, der Rassismus, der Tourismus, der Atheismus itd.

-ich: der Teppich, der Rettich, der Gänserich itd.

-or: der Motor, der Doktor, der Direktor, der Moderator itd.

-loge: der Biologe, der Soziologe, der Philologe itd.

-eur: der Friseur, der Ingenieur, der Reggiseur itd.

-er (szczególnie, jeżeli rzeczownik powstał od czasownika): der Lehrer (od "lehren"), der Arbeiter (od "arbeiten"), der Fahrer (od "fahren") (ale nie: die Mutter, das Fenster)

- rzeczowniki pochodzące od czasowników bez końcówki: der Fang (od "fangen"), der Gang (od "gehen")

Kiedy używamy (rodzaju żeńskiego) die?

1. Znaczenie

- żeńskie zawody (Berufsbezeichnungen; również z końcówką in): die Ärztin, die Kanzerin itd.

- nazwy papierosów (Zigarettennamen): die Marlboro, die L&M, die Camel itd.

- nazwy motocykli (Motorradnamen): die Honda, die BMW, die Yamaha itd.

- nazwy roślin i drzew (Namen von Pflanzen und Bäumen): die Buche - buk, die Eiche - dąb, die Birne - gruszka, die Nelke - goździk (wyjątki: der Tannenbaum - choinka, das Veilchen - fiołek)

- nazwy statków i samolotów (Schiffs- und Flugzeugnamen): die Boeing 747, die Titanic itd.

- liczebniki (substantivierte Zahlen): die Eins, die Zwei, die Hundert, die Million, die Milliarde itd.


2. Końcówka

-ung: die Wohnung, die Werbung, die Zeitung, die Hoffnung itd.

-heit: die Freiheit, die Krankheit, die Wahrheit, die Dunkelheit itd.

-keit: die Einsamkeit, die Freundlichkeit, die Möglichkeit, die Pünktlichkeit itd.

-ei: die Konditorei, die Bücherei, die Bäckerei, die Türkei itd.

-tät: die Aktivität, die Stabilität, die Nationalität, die Universität itd.

-ur: die Zensur, die Natur, die Tastatur, die Kultur itd.

-ion: die Position, die Nation, die Situation, die Station itd.

-ik: die Politik, die Musik, die Fabrik, die Technik itd.

-ie: die Demokratie, die Studie, die Biologie, die Fotografie itd.

-enz: die Intelligenz, die Konferenz, die Tendenz, die Kompetenz itd.

-ade: die Ballade, die Promenade itd.

-e: die Blume, die Dusche, die Lampe, die Pflanze itd.

Kiedy używamy (rodzaju nijakiego) das?

1. Znaczenie

- nazwy kolorów (Farbnamen): das Blau - niebieski, das Rot - czerwony, das Gelb - żółty, das Schwarz - czarny, das Grün - zielony itd.

- nazwy liter (Namen von Buchstaben): das A, das Ypsilon itd.

- nazwy języków (Namen von Sprachen): das Deutsche, das Polnische, das Englische itd.

- nazwy piw (Namen von Bieren): das Radler, das Warka itd.

- nazwy detergentów (Namen von Waschmitteln): das Persil, das Ajax itd.

- nazwy metali i związków chemicznych (Namen von Metallen und chemischen Elementen): das Eisen - żelazo, das Blei - ołów, das Gold - złoto itd.


- rzeczowniki utworzone z czasowników: das Rauchen - palenie (rauchen - palić), das Essen - jedzenie (essen - jeść), das Trinken - picie (trinken - pić), das Schreiben - pisanie (schreiben - pisać) itd.

- rzeczowniki utworzone od przymiotników: das Böse - zło, das Schöne - piękno, das Gute - dobro itd.

- rzeczowniki, liczebniki lub zaimki wyrażające pojęcie jakiejś zbiorowości: das Dutzend - tuzin, das Gebirge - góry, das Gemüse - warzywa itd.

- większość rzeczowników z przedrostkiem "Ge": das Gebäude - budynek, das Gefühl - uczucie, das Geruch - zapach (wyjątek: np. die Geschichte)



2. Końcówka

Zdrobnienia:
-chen - das Mädchen, das Märchen, das Bäumchen itd.

-lein - das Kindlein, das Büchlein, das Fräulein itd.

Inne:
-ett: das Balett, das Sonett itd.

-ment: das Element, das Dokument, das Instrument, das Argument itd.

-nis: das Gefängnis, das Ereignis, das Bedürfnis itd. (wyjątki: die Kenntnis, die Finsternis, die Erlaubnis)

-um: das Museum, das Gymnasium, das Studium, das Datum, das Publikum itd.



Źródła:
Helbig/Buscha (1996). Deutsche Grammatik. Langenscheidt. Verlag Enzyklopädie.
https://mein-deutschbuch.de/startseite.html